NCE start met studiemodules roerend erfgoed

Het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen (NCE) start met het aanbieden van de eerste drie studiemodules voor restauratoren roerend erfgoed: ‘Documentatie in woord en beeld’, ‘Restauratie-ethiek en geschiedenis van het restaureren’ en ‘Basiscursus chemie voor restauratoren’.

Met deze drie studiemodules start in 2022 een reeks van verschillende modules speciaal voor restauratoren van roerend erfgoed (inclusief beschilderde oppervlakken in historische binnenruimten), telkens af te sluiten met een certificaat. De modules vormen gezamenlijk géén opleiding. Het is de bedoeling dat de certificaten van deze eerste modules meetellen bij de tijdelijke overgangsregeling van het Restauratoren Register. Restauratoren zonder formele opleiding kunnen met voldoende bijscholing voor verlenging van hun registratie in aanmerking komen als over vijf jaar de overgangsregeling vervalt.

Verschillende modules
Restauratoren kunnen straks naar verwachting kiezen uit verschillende specialisme-overstijgende studiemodules. De eerste drie modules zijn restauratie-ethiek en geschiedenis van het restaureren, de basiscursus chemie en documenteren in woord en beeld.

Een van de docenten is IJsbrand Hummelen, gepensioneerd senior onderzoeker bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE.). Hij verzorgt de studiemodule ‘Restauratie-ethiek en geschiedenis van het restaureren’ samen met co-docent Natasha Herman, restaurator van boeken.

Daarin gaat hij, licht hij toe, “onder andere in op voortdurend veranderende opvattingen, inzichten, concepten, ideeën, normen en waarden in de praktijken van conservering en restauratie. In de wetenschappelijke ontwikkelingen hebben vooral nieuwe technologieën een grote invloed zowel bij het onderzoek en de materiele analyse van objecten als bij de behandeling en documentatie.”

“Ook de hoeveelheid informatie voor de restaurator zelf via digitale bronnen groeit enorm. Congressen, lezingen, en demonstraties kunnen online bezocht worden. Daarnaast zijn de sociaal culturele ontwikkelingen rondom erfgoed in beweging. Identiteit, culturele diversiteit, kolonialisme, participatie en de rol van ‘experts’ , ‘connaisseurs’, de makers en gebruikers hebben hun invloed op de veranderende inzichten, methodieken en ethiek van conservering en restauratie. Dat geldt ook voor opvattingen over de status van het ambacht. Sommige ambachten worden zelf als erfgoed beschermd binnen het domein ‘immaterieel erfgoed’ “.

IJsbrand Hummelen - eigen foto

Nieuwe vragen
“Deze ontwikkelingen”, vervolgt IJsbrand Hummelen, “roepen altijd nieuwe vragen op over het hoe en het wat bewaard moet worden – en dus over conservering en restauratie – en die leiden tot veranderende praktijken, normen en waarden. Die discussie, het discours, werd en wordt mede gevoerd door het publiek, critici, de erfgoedprofessionals, waaronder de restauratoren, en beïnvloed door onderzoeken uit verschillende disciplines zoals natuurwetenschappers, historici en archeologen, maar ook sociologen, theoretici en filosofen die de laatste decennia een toenemende belangstelling hebben voor het vakgebied”.

“De restaurator is natuurlijk een belangrijke actor en –interveniërend cruciaal – onderdeel in dit voortdurend veranderende discours. Je ontkomt er als restaurator dus niet aan. Er wordt daarom verwacht dat restauratoren actief aan deze ontwikkelingen deelnemen en zich dus ook op de hoogte (blijven) houden van deze veranderingen en hun keuzes en methodieken tegen die achtergrond in de praktijk toepassen en vooral: zich verantwoorden. Deze ‘kritische’ reflectie is een essentieel en kenmerkend onderdeel van het vak die in de documentatie uitgedrukt wordt. Zonder deze twee onderdelen, de kritische reflectie en de weerslag daarvan in de documentatie, is er geen sprake van een conservering of restauratie.”

In dialoog
“In deze module gaan we de huidige stand van het ’discours’ met de cursisten onderzoeken vanuit een historisch perspectief op het vak en vanuit het huidige discours maar vooral ook in de dialoog aan vanuit en in de relatie tot de huidige praktijk van de cursisten zelf. ‘Het ontwikkelen van de module”, geeft IJsbrand Hummelen tot slot aan, “is onder andere in samenwerking met de studierichting Conservering & Restauratie van de Universiteit van Amsterdam tot stand gekomen”.

IJsbrand Hummelen geeft in zijn module een groot aantal praktijk voorbeelden. Zoals de Barnett Newman. Die affaire is een belangrijke controverse voor de ontwikkeling van de besluitvorming op het gebied van restauratie in Nederland is geweest. Dit nadat in 1986 in het Stedelijk Museum in Amsterdam door een verwarde man met een Stanley mes het schilderij ‘Who’s afraid of Red, Yellow and Blue III’ in het grootste monochrome rode vlak ernstig werd beschadigd en vervolgens een restaurator besloot om het gehele rode vlak over te schilderen, maar vervolgens bleef ontkennen dit te hebben uitgevoerd.

Barnett Newman: Who’s afraid of Red, Yellow and Blue III (1969). Olieverf op linnen (96” x 214”/ 244 cm. x 544 cm.). Stedelijk Museum Amsterdam.

Newman demonstreert hoe je naar zijn schilderijen moet kijken

De affaire Newman, aldus Hummelen, “legde vooral de onderbelichte belangrijke rol van de openbaarheid bij besluitvorming over de algemene belangen van het object in het proces van restauratie van openbare collecties bloot. Blijkbaar was, achteraf gezien, niet alleen de kleur rood van algemeen belang maar juist ook de wijze waarop die is aangebracht (kwast) en de glans, de oppervlakstructuur, de transparantie, dikte van de laag, de kwaststreek etc. En juist deze aspecten waren in deze restauratie vooraf noch beschreven of besproken en dus ook niet gedocumenteerd. Dit aspect bleek, na onderzoek achteraf, heel belangrijk omdat Newman ook duidelijk had aangegeven dat je zijn schilderijen van 20 centimeter afstand moet ‘beleven’.”

Belangstellenden voor de NCE studiemodules speciaal voor restauratoren roerend erfgoed (incl. beschilderde oppervlakken in een historische binnenruimten) kunnen zich vanaf nu hier inschrijven.