E-RIHS: minder drempels, meer samenwerking en kennis delen op Europees niveau

Hoe breng je alle kennis op het gebied van erfgoed bij elkaar en maak je vervolgens de toegang tot die kennis zo laagdrempelig mogelijk? Dat is heel in het kort de doelstelling van E-RIHS, de Europese samenwerking van erfgoedonderzoekers. Dr. Maartje Stols-Witlox zit in de werkgroep, wij spreken elkaar over de mogelijkheden die E-RIHS biedt.

Om te beginnen met die afkorting: E-RIHS. Die staat voor European Research Infrastructure Heritage Science. “Daar valt een heleboel erfgoed onder: van het roerende, tot het gebouwde tot de archeologie. Alleen niet het erfgoed dat niet materieel is, want onderzoek naar materiële erfgoedobjecten staat centraal, waarbij een accent ligt op de natuurwetenschappen, technische wetenschappen en archiefonderzoek”, zo vertelt Stols-Witlox. We spreken elkaar op de derde verdieping van een gebouw van de Universiteit van Amsterdam waar zij de opleiding Conservering en Restauratie coördineert. Met haar achtergrond als schilderijenrestaurator ziet zij als geen ander hoe het netwerk kan dienen voor de restauratoren van roerend erfgoed.

“E-RIHS vormt een netwerk dat onderzoekers naar erfgoed toegang moet bieden tot elkaars onderzoeksapparatuur, archieven en databases en is een infrastructuur waarmee we samenwerking willen intensiveren – ook tussen publieke en private partijen. De kennis die we overal opdoen kunnen we zo met elkaar delen en proberen zo laagdrempelig mogelijk toegankelijk te maken. Neem bijvoorbeeld de resultaten die worden geboekt op het terrein van de natuurwetenschappen: het non-destructief onderzoek doen naar schilderijen en andere roerende objecten. Concreet denk ik bijvoorbeeld aan een van de E-RIHS pilotprojecten naar het non-destructief onderzoek naar historisch glas met onder meer Neutronen- en Röntgentomografie, waarbij gekeken wordt hoe samenwerken makkelijker kan. Een belangrijk aspect. Want met dit soort projecten onderzoeken we wat de struikelblokken kunnen zijn die samenwerking in de weg staan. ”

Live meekijken
Maartje Stols-Witlox vervolgt: “We zouden graag ‘live’ meekijken met bijvoorbeeld het gedrag van oplosmiddel om vernis op te lossen op een schilderij. Waar komt dat oplosmiddel allemaal terecht? Hoe diep trekt het in de verf? We onderkennen ook steeds meer dat een museaal object ook verandert. Een schilderij, bijvoorbeeld, is in een constant veranderende staat, het is niet het schilderij van 300 jaar geleden. Om zo'n schilderij te kunnen bewaren, willen we weten hoe het zal veranderen, en wat de impact is van wat wij als restaurator doen.”

Het zijn onderzoeksgebieden die op dit moment snel veranderen, waar veel onderzoek wordt gedaan en waar de experts van elkaar kunnen leren. Het bij elkaar brengen van deze informatie is daarbij een belangrijke drager. “Het is nog te vroeg om te zeggen of combineren daadwerkelijk leidt tot andere keuzes op het gebied van restauratie en conservering, maar ik sluit dat niet uit.”

Dr. Maartje Stols-Witlox - eigen foto

Klimaatverandering
Een ander nieuw en interessant onderzoeksgebied is duurzaamheid: “Je zou kunnen zeggen dat de restauratiewereld met haar kleine omvang nu niet op wereldschaal enorm bijdraagt aan de klimaatverandering. Toch heeft het zin om onderzoek te doen, want iedereen kan een steentje bijdragen, bijvoorbeeld wat betreft de oplosmiddelen die we gebruiken. “

Met al deze bovenstaande voorbeelden is het netwerk ook van belang voor alle restauratoren. Binnen E-RIHS is er kennisuitwisseling over de nieuwste technieken en inzichten. Stols-Witlox: “Neem het ‘zijn’ van objecten. In het conserveringsveld wordt op het moment veel nagedacht over het doel van conserveren. We kunnen de tijd niet stilzetten, objecten veranderen van nature. En is dat wel de weg vooruit in deze veranderende wereld? Veranderende gedachten hierover hebben ook effect op de kennis die nodig is, en dus op de vragen die aan de natuurwetenschappen gesteld worden, in een netwerk zoals E-RIHS. Een erg interessante discussie.”

Lonende tijdsinvestering
Restauratoren die op de hoogte willen blijven van E-RIHS kunnen zich aanmelden. Dat is een investering die misschien tijd kost, maar de weg opent naar relevante discussies over technieken en contacten met anderen in het werkveld. “Meedoen betekent op de hoogte blijven van vernieuwingen, aandacht vragen voor de toegankelijkheid van infrastructuur voor zelfstandig ondernemers, en zorgen dat ook private partijen kunnen (blijven) aanhaken. Restauratoren, en andere geïnteresseerden, kunnen zich via mailto:e-rihs@cultureelerfgoed.nl aanmelden voor onze nieuwsbrief en blijven zo op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en bijeenkomsten“, zo besluit Maartje Stols-Witlox.

E-RIHS
Als coördinator van E-RIHS.nl zet de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zich in om in 2024 een Nederlands netwerk op te richten, Jan van ’t Hof is de coördinator. Op dit moment kent de stuurgroep acht leden. Het E-RIHS netwerk wordt versterkt doordat we jaarlijks activiteiten ontwikkelen om de infrastructuur te verstevigen en zo beter onderzoek mogelijk te maken. Niet alleen in Nederland, maar in allerlei Europese landen. Activiteiten zijn bijvoorbeeld ‘spoorboekjes’ hoe onderzoek werkt en betere databases.

De leden van de stuurgroep zijn op dit moment:

• Nationale Monumentenorganisatie
• Rijksmuseum
• Technische Universiteit Delft
• Rijksdienst Cultureel Erfgoed
• Universiteit van Amsterdam
• Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer
• Data Archiving and Networked Services
• RKD Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis

Kijk op de website voor meer informatie.